Πώς να μην αναθρέψουμε ναρκισσιστικά παιδιά.
Σπυριδούλα Κώτση
Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων
Θεσσαλονίκη
Για την ΠΑΙΔΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΡΑ
.........................................................
Οποιοσδήποτε έχει περάσει χρόνο με νήπια γνωρίζει ότι ο ναρκισσισμός είναι status quo για τα μικρά παιδιά. Είναι ένα έμφυτο στοιχείο του αναπτυσσόμενου ανθρωπίνου όντος που εξυπηρετεί την κινητοποίηση και την εξασφάλιση της φροντίδας και του ενδιαφέροντος των γονιών του. Στην πραγματικότητα όμως πολλοί γονείς, για διάφορους λόγους (που σχετίζονται με την προσωπική ιστορία, τα «πιστεύω» και τα χαρακτηριστικά τους, τη θέση τους μέσα στην οικογένεια ή τη σχέση τους με τον άλλο γονιό, αλλά και για λόγους που έχουν να κάνουν με την ιδιοσυγκρασία και τα χαρακτηριστικά των παιδιών τους), συγχέουν την υπερεκτίμηση και την συνεχή ικανοποίηση με τη στοργή και την αγάπη και τα καθιστούν τη κύρια πρακτική ανατροφής των παιδιών τους, πολύ πέρα από το στάδιο αυτού του βασικού, «φυσιολογικού» παιδικού ναρκισσισμού.
Ο ναρκισσισμός – η ύπαρξη του οποίου συμβάλλει σε σοβαρότατα κοινωνικά προβλήματα, όπως η βία και η επιθετικότητα— έχει καταλήξει να είναι ένα τόσο διαδεδομένο πρόβλημα στο σύγχρονο, ανεπτυγμένο κόσμο, ώστε να δικαιολογείται η διενέργεια ειδικών μελετών γι αυτόν. Σε προηγούμενη σημείωση η σελίδα αναφέρθηκε σε μια τέτοια μελέτη (σημείωση: "Παιδιά και Ναρκισσισμός") που έγινε από το πανεπιστήμιο του Amsterdam και από το Ohio State University και δημοσιεύτηκε πρόσφατα. Η μελέτη επιβεβαιώνει ότι, στην πλειοψηφία τους, οι ναρκισσιστές ανατρέφονται, δεν γεννιούνται. και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «ο ναρκισσισμός στα παιδιά καλλιεργείται από τη γονική υπερεκτίμηση: όταν οι γονείς πιστεύουν ότι το παιδί τους είναι πιο «σπέσιαλ» και ότι δικαιούται περισσότερα σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά». Πρόκειται για σημαντική διαπίστωση, γιατί σημαίνει ότι υπάρχουν βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να προλάβουμε την δυσάρεστη αυτή εξέλιξη στο χαρακτήρα των παιδιών. Ας δούμε κάποια από αυτά:
Κατανοούμε ότι η αγάπη και η επιδοκιμασία είναι διαφορετικά πράγματα: Άλλο πράγμα είναι η άνευ όρων αγάπη για τα παιδιά μας και άλλο πράγμα είναι αυτό να μεταφράζεται σε συνεχή, 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, αποδοχή και έπαινο όλων όσα κάνουν. Μπορούμε να αγαπάμε κάποιον, διορθώνοντας και καθοδηγώντας, όπου χρειάζεται, τη συμπεριφορά του –ακόμα και εκφράζοντας απογοήτευση ή αποδοκιμασία για κάποιες από τις πράξεις του. Δεν πρόκειται για πράγματα που αναιρούν το ένα το άλλο. Ειδικοί και ερευνητές τονίζουν ότι τα υπερεκτιμημένα παιδιά δεν είναι εκείνα με τη μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση. Στην πραγματικότητα, ξέρουμε ότι στον πυρήνα κάθε ναρκισσιστικής προσωπικότητας υπάρχει ριζωμένη μια βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας και ένα Εγώ τόσο εύθραυστο, που καταρρέει ακόμη και στην ελάχιστη ματαίωση ή κριτική. Έρευνες όπως η πρόσφατη τονίζουν ότι η γονική στοργή, και όχι ο έπαινος, είναι το αντιστάθμισμα στον κίνδυνο της ανάπτυξης του ναρκισσισμού.
Λέμε «όχι»: Κάποιες σχολές σκέψης εξίσωσαν το «όχι» (δηλαδή τα «όρια») με τον απόλυτο μηδενισμό της προσωπικότητας, της πρωτοβουλίας ή της δημιουργικής αυτοέκφρασης των παιδιών. Τέτοιες απόψεις, και οι στάσεις που πηγάζουν από αυτές, ισοδυναμούν με πραγματική εκδίωξη των ανθρώπων που ανατρέφουν παιδιά από τον ύψιστο και αναντικατάστατο γονικό τους ρόλο. Τα όρια κάνουν τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή, ασκούν τον αυτοέλεγχό τους, τα εξοικειώνουν με τον πραγματικό κόσμο και κινητοποιούν την ικανότητά τους να σκέφτονται και να σχεδιάζουν με εναλλακτικούς τρόπους. Είναι κρίσιμο για κάθε άνθρωπο να εξοικειωθεί με την πραγματικότητα και να αποδεχθεί το γεγονός ότι κάθε επιθυμία ή κάθε ανάγκη του δεν είναι δυνατόν (και πολλές φορές δεν πρέπει) να ικανοποιείται και η συνειδητοποίηση αυτή δεν γίνεται παρά να ξεκινά μέσα από την ίδια του την ανατροφή.
Διδάσκουμε βασικούς τρόπους συμπεριφοράς: Η έλλειψη καλών τρόπων συμπεριφοράς είναι η απόλυτη μορφή ναρκισσισμού. Είτε πρόκειται για την αγένεια προς τους υπαλλήλους που μας εξυπηρετούν σε ένα κατάστημα, είτε για τη γλώσσα που χρησιμοποιούμε και τη στάση που έχουμε στους δημόσιους χώρους, η έλλειψη τρόπων δίνει στον κόσμο το μήνυμα ότι δεν έχουμε την ανάγκη να ακολουθήσουμε κανένα «ανόητο κώδικα», καμία από τις «βασικές ιδέες ευπρέπειας» και ότι αυτό που μετρά είναι η άνεσή μας και μόνο. Μπορεί βέβαια κάποιοι να ισχυριστούν ότι υπάρχουν πολλοί ναρκισσιστές με καλούς τρόπους! Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά είναι ευκολότερο να αλληλεπιδρά κανείς στις καθημερινές επαφές μαζί τους, από ότι με ανθρώπους που, αν και δεν είναι ναρκισσιστές, δείχνουν το αντίθετο με την απρεπή συμπεριφορά τους.
Μαθαίνουμε τα παιδιά να διαχειρίζονται το θυμό (και τη ματαίωση): Πάρα πολλά έχουν γραφτεί για την ικανότητα ενός ατόμου να αντιμετωπίζει την αποτυχία και να μαθαίνει από αυτήν. Μελέτες επί μελετών έχουν διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν από τους καλύτερους δείκτες ευτυχίας για τη ζωή των παιδιών αργότερα, ως ενήλικες. Διδάσκοντας τα παιδιά πώς να ξεπερνούν τις αντιξοότητες, τα διδάσκουμε να διαχειρίζονται και τη δική του απογοήτευση και ματαίωση. Είναι ένα πολύτιμο μάθημα ζωής που χάνεται ολοκληρωτικά, όταν οι γονείς προσπαθούν να ικανοποιήσουν κάθε επιθυμία των παιδιών τους και να τα προστατεύσουν από οτιδήποτε δυσάρεστο. Ακόμα κι όταν αυτό είναι τα όρια, που δεν τους βάζουν και τα «όχι», που δεν τους λένε.
Είμαστε ευγενείς: προς τους άλλους ανθρώπους, όχι μόνο προς τα παιδιά μας. Μπορεί να φαίνεται επώδυνα προφανές, αλλά αξίζει τον κόπο να θυμόμαστε πως τα παιδιά μας δεν παρατηρούν μόνο πως φερόμαστε σε εκείνα, αλλά και πώς αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο. Κατά καιρούς έχουμε παρατηρήσει ότι κάποιοι από τους πιο επιτυχημένους και σημαντικούς ανθρώπους είναι απαράλλαχτα ευγενείς με όλους -από τους θυρωρούς των γραφείων, ως τους προέδρους των μεγάλων εταιρειών. Τέτοιοι άνθρωποι οδηγούν με τη συμπεριφορά τους, δημιουργώντας παράδειγμα προς μίμηση. Οι γονείς που φέρονται με αγένεια και έλλειψη σεβασμού προς όλους, εκτός από τα παιδιά τους, δίνουν το μήνυμα ότι υπάρχουν εκείνοι που «μετρούν» (οι ίδιοι και τα παιδιά τους) και εκείνοι που «δεν μετρούν» (όλοι οι άλλοι).
Ταξιδεύουμε μαζί με τα παιδιά : Κάνουμε ταξίδια με τα παιδιά, είτε σε άλλες χώρες, είτε σε άλλες περιοχές κοντά στον τόπο μας, οι οποίες είναι τελείως διαφορετικές από εκείνες που κατοικούμε. Δεν χρειάζεται τα ταξίδια αυτά να είναι πολυτελή ή ακριβά. Η αλλαγή του σκηνικού βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν ότι δεν ζουν όλοι οι άνθρωποι όπως ζουν εκείνα –ότι η ζωή κυλά αλλιώς σε άλλα μέρη, ότι οι άνθρωποι προερχόμαστε από διαφορετικές φυλές, εθνικότητες και οικονομικές καταστάσεις και ότι δεν είναι αποδεκτό απλά να υπάρχουμε μέσα σε μια «γυάλα», έχοντας αποκλειστικά τη δική μας και μόνο άποψη για τον κόσμο.
Διαβάζουμε μαζί με τα παιδιά: Πρόσφατη μελέτη (μπορείτε να τη βρείτε εδώhttp://www.sciencemag.org/content/342/6156/377.abstract) έδειξε ότι η ανάγνωση λογοτεχνίας βοηθά τους ανθρώπους να βελτιώσουν την ενσυναίσθησή τους, γιατί τους ενθαρρύνει να βάζουν τους εαυτούς τους στη θέση των άλλων και να κατανοούν τις πράξεις τους. Κατά ένα τρόπο το διάβασμα είναι σαν το ταξίδι –αλλά γίνεται με το νου.
Κάνουμε δουλειές μαζί με τα παιδιά: Η ζωή των ανθρώπων δεν απαρτίζεται αποκλειστικά από συναρπαστικά, ενδιαφέροντα και υπέροχα γεγονότα και πράγματα. Κανένα «μάθημα» δεν διδάσκει καλύτερα αυτή την πραγματικότητα, από εκείνο που παίρνουν τα παιδιά όταν έρχονται μαζί μας σε εξωτερικές δουλειές. Αν και η έμφαση που έχει δοθεί στον ποιοτικό χρόνο στην ανατροφή των παιδιών είναι σημαντική και σωστή, η πλήξη, η ανία και ο τρόπος που τα αντέχουμε και τα διαχειριζόμαστε δίνουν, με τη σειρά τους, το δικό τους πανίσχυρο μάθημα ζωής. Το ίδιο ισχύει για το μήνυμα ότι όλοι χρειάζεται να περνάμε ένα μέρος της ημέρας μας κάνοντας πράγματα που είναι απαραίτητα, τα οποία απαιτούν κόπο, δεν γίνονται «μαγικά» και ότι κάθε δραστηριότητά μας δεν περιστρέφεται γύρω από τα παιδιά. Η γονείς που ζητούν από τα παιδιά τους να συμμετέχουν μαζί τους στις εξωτερικές δουλειές (πχ στην πληρωμή των λογαριασμών, στα ψώνια κοκ) δημιουργούν επίσης ευκαιρίες για οικειότητα και επαφή με φυσικό τρόπο (και, αν αυτό γίνει με λίγη εκ των προτέρων οργάνωση) υπό συνθήκες χαμηλής πίεσης.
Το τελικό μήνυμα: Δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε ανάγκες και επιθυμίες στη ζωή. Δεν είμαστε ανώτεροι, δεν είμαστε πιο ιδιαίτεροι από τους άλλους ανθρώπους. Δεν γίνεται να απαιτούμε και πάντα να παίρνουμε -να ζητάμε και πάντα να ικανοποιούμαστε. Δεν γίνεται να ζούμε μονίμως συγκρίνοντας τους εαυτούς μας με τους άλλους ανθρώπους. "Ο μόνος λόγος που πρέπει να κοιτάμε στο πιάτο του γείτονα είναι για να σιγουρευτούμε ότι έχει αρκετό φαγητό. Όχι για να δούμε αν έχουμε τόσο, όσα εκείνος"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου